Kopstukken op het Bospad: de 15e en 16e eeuw

• Het Bospad is uniek!
• Den rijken heer Zweer en de Friese boeren
• De twee Johannessen
• Johan IV tussen Spanje en Oranje

Van de schaatsbaan en de ijsclub wandelen we verder over het Grote Bospad. Met een mooi uitzicht op de stad Montfoort duiken we nog verder het verleden in!

---

Het Grote Bospad

Het Grote Bospad is het oudste pad in het stadspark en strekt zich uit over de hele lengte van het park. Het is een unieke tijdlijn waarop je met een paar hink-stap-sprongen door de jaren vliegt. En wat een toneel om op uit te kijken! Dit bijzondere pad lag er al met zekerheid in het midden van de zestiende eeuw maar waarschijnlijk al veel eerder. In die tijd bood het een route buitenom van de Heeswijkerpoort naar de Williskopperpoort. Later, toen het kasteel was ingestort en de gracht deels gedempt voor de aanleg van de provinciale weg, bleef het Bospad de grens tussen stad en land. Montfoort bleef heel lang heel klein. Het Bospad bepaalde aan deze kant de stadsgrens tot de aanleg van de woonwijk Hofland in de jaren zeventig.

Vóór 1978, toen de Koninklijke Heidemaatschappij het park aangelegde en de boomgaard publiek bezit werd, wandelden de mensen over het Grote Bospad. Fietsen was er verboden. Ze keken uit op de fruitgaarden (verboden toegang!) aan de ene kant en de weilanden met verpachte perceeltjes aan de andere kant. Het Grote Bospad bereikte je toen op twee manieren: Vanaf het Kleine Bospad (dat begint op de kruising van de Boslaan met de Wilhelminalaan), waarna men langs de gracht en later over de provinciale weg het Grote Bospad bereikte. De andere manier was vanaf de stoplichten bij Molen de Valk, waar aan de overkant het Grote Bospad begint.

Wij zijn het eerste deel van deze wandeling begonnen bij het plantsoen aan het Kleine Bospad en we lopen inmiddels langs de dierenweide. Links zijn nu de hockeyvelden, een klein bosje en een pad naar links, richting de wijk Hofland. Het ziet er allemaal modern uit, maar we bevinden ons op de grens van eeuwenoude kasteelgrond, zoals beschreven in dit boek uit 1770. Tijdens deze wandeling ontmoet u een aantal prominente figuren die een rol speelden op deze grond.

Den rijken heer Zweer

Waar nu menig hockeywedstrijd wordt uitgevochten, hielden in de 14^e eeuw de ridders zich fit op de velden voor het kasteel. Misschien waren het huurlingen van de burggraaf, of vijandelijke soldaten, die het kasteel wilden aanvallen. Wie het ook waren, deze mannen lieten delen van hun wapens achter op de velden tegenover het kasteel. Die wapens werden eeuwen later bij de aanleg van de hockeyvelden weer opgegraven. In die tijd waren er nog geen muren, wallen of grachten om Montfoort. Dat maakte het kasteel en de nederzetting eromheen kwetsbaar. Deze grond heette toen ‘de Orscamp’, dat mogelijk het ‘paardenkamp’ betekent ¹ https://hockeyclubmontfoort.nl/site/default.asp?option=2502&stcname=declub_historie&m=1 .

De gemeente archivaris spitte verder in de papieren en ontdekte de naam ‘Orscamp’ in een akte uit het jaar 1329, toen Zweder I de burggraaf was in het kasteel. De man stond bekend om zijn eigenwijze aard. De mensen noemden hem ‘den rijken heer Zweer’. En Zweer wilde nog meer. Maar als burggraaf was hij de dienaar van de bisschop van Utrecht en alleen de bisschop mocht stadsrechten verlenen. Deze rechten waren van groot belang en boden de mogelijkheid om muren te bouwen, een markt te houden, tol te heffen en recht te spreken. Er was Zweer veel aan gelegen om Montfoort ook zo’n status te geven. Dus gaf hij zelf zijn kasteel en de nederzetting eromheen een officieel document dat hij ‘de Landcedul’ noemde. Daarmee bezorgde hij Montfoort een eigen vrijheid, met duidelijke grenzen en een aparte status. Het woord ‘stad’ en ‘stadsrecht’ noemde zijn oorkonde niet, zo slim was heer Zweer wel. De bisschop accepteerde het en rond 1350 had de tweede zoon van de burggraaf, Zweer II dus, muren, grachten en 24 verdedigingstorens aangelegd rond de stad.

De Heeren en de Friese boeren

De eerste zoon van Zweer had zich intussen, zij aan zij met de graaf van Holland, samen met zijn oom en nog een broer door de Friezen laten afslachten in de Slag bij Warns. Deze bloederige nederlaag leverde het oudste schilderij van Nederland op, met de drie dode Rovers erop. De achterste, Hendrik de Rover, overleefde en heeft daarom de hand van St. Joris op zijn rug. Het heet ‘de gedachtenistafel van de Heeren van Montfoort’. Tot op heden vieren de Friezen hun overwinning van toen bij een enorme zwerfkei bij het Rode Klif in Friesland . Als onze Heeren tactisch slimmer waren geweest, had heel Friesland dan nu Nederlands gepraat?

Zweer II stortte zich vervolgens met de heren van Vianen en Culemborg in een oorlog tegen zijn eigen heer, bisschop van Arkel van Utrecht. De bisschop werd woest en eiste volledige onderdanigheid van de afvallige Zweer, die bovendien zijn gloednieuwe vestingwerken van hem moest afbreken en de grachten dempen. Daar maakte Zweer II geen haast mee en het liep af met een sisser nadat hij een sluw pact sloot met de machtige buurman, de graaf van Holland. En zo zwalkten de Rovers van Montfoort voor geloof, liefde en eigen gewin tussen de machtsvelden van het Sticht en Holland. De bisschop van Utrecht zweeg en Montfoort was een stad. ² https://rhcrijnstreek.nl/bronnen/lokale-historie/montfoort/montfoort/stadsrechten/ .

Door oogharen en wilgentakken heen kun je hier een voorstelling maken van de ridders, heeren en vrouwen in die tijd en de ongelofelijke taak van het graven van de grachten (een aftakking van de Hollandse IJssel), de bouw van de muren en torens en een bolwerk waarop de molen stond.

---

Wie weet is het Grote Bospad, ‘de ommeloop van het bos’ dankzij de rijke heer Zweer II aangelegd met de opgegraven grond en is het daarmee net zo oud als de listig verworven stadsrechten. Het vechten om grond en eigen ruimte houdt zelfs in dit vredige stedeke nooit op, dat is ook heden ten dage zeer voelbaar en u zult het ook nog wel merken in de verdere geschiedenis van dit park! Hier bij de hoek van de hockeyvelden leidde de aanleg van een tweede hockeyveld in 2008 tot een kleine rel. ³ http://www.radiostadmontfoort.nl/cms/00001645.html

Ondanks protest van de Stichting Hugo Kotestein en een daarop volgende korte bouwstop werd de eeuwenoude loop van het Grote Bospad hier veranderd ⁴http://www.radiostadmontfoort.nl/cms/00001475.html . Er kwam een knik in het pad en alle burggraven draaiden zich collectief om in het graf. Dit mag nooit meer gebeuren!

---

De twee Johannessen

Vanaf het Bospad was lange tijd maar een kerk te zien in Montfoort: de Sint Jan. Gebouwd met forse steun van de latere burggraven de Rover in 1490 als katholieke kerk en afgebrand en herbouwd middenin de tachtigjarige oorlog in 1629 als hervormde kerk. Het duurde daarna tot 1863 voor de overwegend katholieke gemeenschap uit hun zeven schuilkerken weer een echt kerkgebouw konden betreden. Onderhandelingen om de oude St. Jan terug te kopen liepen op niets uit en het huidige gebouw met het oranje dak staat er sinds 1925. En zo herbergt Montfoort de beide Johannessen met al hun geheimen. De oude kerk is gewijd aan evangelist Johannes, de nieuwe aan Johannes de Doper. Vanaf dit deel van het Bospad, van de hockeyvelden tot aan de bocht richting de molen leveren beide kerken een belangrijke bijdrage aan het schitterende uitzicht. De onderste foto hieronder toont de oude RK kerk, gezien vanaf de Voorgracht, die toen nog doorliep in de Grote Gracht, waardoor Montfoort dus omsingeld was en de molen aan twee kanten aan het water stond. Wij gaan nu met de bocht in het Bospad richting de molen en het einde van onze winterwandeling.

• 

Tussen Spanje en Oranje

We bewandelen een zeer oud pad! Zowel het Kleine als het Grote Bospad waren er met zekerheid vanaf de tweede helft van de zestiende eeuw. Tussen 1557 en 1573 maakte de cartograaf Jacob van Deventer zeer betrouwbare en nauwkeurige kaarten van de Utrechtse steden. Hij werkte voor de toenmalige heerser, de Spaanse koning Filips II. Met de hulp van de hertog van Alva zette de katholieke Filips II alles op alles om de opstandige Nederlanden de baas wilde blijven. De kaart van ‘Montfort’, hieronder volledig, toont zeer duidelijk het Bospad om Montfoort. In de laatste jaren van het leven van de laatste de Rovers, hij heette Johan IV, waren zeer turbulent. Zijn stad en land werden zwaar geplunderd door zowel Spaanse soldaten als de troepen van de opstandelingen onder leiding van Wilhelmus van Oranje. Hij stierf in 1583 en met zijn dood sluiten wij de winter af. In het holst van de tachtigjarige oorlog betreden we de lente in het park.